Thuốc tránh thai làm phụ nữ giống đàn ông và ảnh hưởng lớn đến cấu trúc não
Updated: Jul 13, 2019
Có tới chín (9) loại hormone khác nhau trong viên thuốc tránh thai. Nhiều loại trong đó sẽ làm phụ nữ ngày càng giống đàn ông hơn. Tại sao?
Câu chuyện bắt đầu từ năm 1942. Một giáo sư hoá học đến từ Pennsilvania đã tìm kiếm một nguồn khai thác nội tiết tốt progesterone với giá rẻ. Loại hormone này được dùng rất nhiều thời bấy giờ, bao gồm cả việc chống sảy thai và điều trị cho phụ nữ trong giai đoạn mãn kinh.
Thật ra, Russell Marker đã từng sáng chế ra cách sản xuất progesterone từ một loại hoá chất có trong một vài loại cây cỏ. Một trong số đó có cây củ dại của Nhật Bản. Nhưng loại cây này mỏng manh như cỏ nên chứa lượng hormone rất ít.
Marker ra sức tìm kiếm các giải pháp thay thế, nghiên cứu hơn 400 loài cây khác nhau nhưng chưa tìm được loại thích hợp. Rồi ông xem thấy hình vẽ trong một cuốn sách thực vật học ít người biết. Cây củ từ có những củ to, sần sùi, được cho là nặng tới 100kg (220lbs). Ông đã đi tới quốc gia có loại cây này, Mexico, và mang trộm một củ về.
Với việc tìm được nguồn cung cấp progesterone với giá rẻ, các nhà nghiên cứu đã biến nó thành một thứ thuốc ngừa thai. Viên thuốc tránh thai được tung ra thị trường sau đó chưa tới một thập niên. Nhưng Marker thì lại biến mất một cách bí hiểm khỏi đời sống cộng đồng và bị ám ảnh với mối quan tâm sưu tầm bạc.
Thuốc tránh thai ngày càng ảnh hưởng lên kinh tế và xã hội. Rất nhiều phụ nữ, thông qua viên thuốc tránh thai để tận thưởng thú vui tình dục mà không phải mang thai. (1)
Tuy nhiên, ngay từ đầu, viên thuốc tránh thai đã che dấu một bí mật.
Trong những năm gần đây, các khoa học gia bắt đầu nhận ra rằng não của những phụ nữ dùng thuốc tránh thai trông khác một cách căn bản so với những người không dùng: có một số vùng trên não của họ trông giống với não 'nam giới' hơn.
Hành vi ứng xử của họ cũng thay đổi. Những phụ nữ dùng một số loại thuốc nhất định vấp phải ít nhiều khó khăn trong việc sử dụng từ ngữ - điều mà phụ nữ thường rất khéo.
Mặt khác, họ lại giỏi hơn trong việc nhận dạng các khối lập thể xoay chiều, là thứ thường được coi là sở trường của nam giới.
Và cuối cùng, phụ nữ dùng một số loại thuốc tránh thai khác lại có khả năng tốt hơn trong việc nhận diện khuôn mặt người, một khả năng vốn đã là thế mạnh của phụ nữ.
K hó hiểu ư? Các khoa học gia cũng thấy vậy. Thực sự thì điều gì đang xảy ra?
Thuốc tránh thai làm phụ nữ ngày càng nam tính
Chúng ta thường được nghe thuốc tránh thai có chứa các nội tiết tố nữ: hormone oestrogen (một loại hormone sinh dục nữ chính) và progesterone (tiết ra trong thời kỳ kinh nguyệt, mang thai và phát triển phôi thai). Nhưng sự thật, không có viên thuốc nào chứa hai loại nội tiết tố này.
Đó là bởi khi uống thuốc qua đường miệng, oestrogen và progesterone phân rã quá sớm, không tác dụng. Thay vào đó, viên thuốc có chứa các thành phần tổng hợp, là các chất được tạo thành từ những hormone ổn định hơn, đã được điều chỉnh để có tính năng giống như các nội tiết tố nữ nêu trên.
Mọi nhãn thuốc tổng hợp có trên thị trường đều chứa cùng các chất oestrogen tổng hợp, ethinyl estradiol, và một trong tám chất progesterones tổng hợp, được gọi là progestin. Ethinyl estradiol khiến cơ thể người phụ nữ không rụng trứng hàng tháng, trong lúc progestins thì làm chất nhờn ở cửa âm đạo đặc lại, biến tử cung thành môi trường không thân thiện cho việc thụ thai. Thậm chí nếu như trứng có rụng và được thụ tinh thì cũng sẽ không thể duy trì trạng thái ổn định và phát triển sau đó.
Nghe có vẻ ổn. Tuy nhiên, dẫu có tác dụng tránh thai nhưng các chất hormone đó lại không hoàn toàn phù hợp với các hormone tự nhiên trong cơ thể chúng ta. Kết quả là những chất tổng hợp đó gây ra những tác dụng phụ mà ta không bao giờ bị gặp phải với progesterone thật.
Các hormone tổng hợp cho phụ nữ có trong các viên thuốc tránh thai có thể gây ra chứng mọc nhiều lông trên mặt.
Internet tràn ngập các thông tin về tình trạng bị mụn trứng cá, đổ mồ hôi hay mọc lông sau khi dùng thuốc. Một phụ nữ mô tả là thấy lông mọc ra trên ngực, còn người khác thì kể là mặt lỗ chỗ mụn trứng cá sau khi thử một loại thuốc ngừa thai mới. Những biểu hiện 'nam giới' trên đã được các khoa học gia nghiên cứu kỹ lưỡng, và chúng đều có thực: một số loại thuốc thật sự khiến cho các hiệu ứng đó trở nên tồi tệ hơn, đặc biệt là ở những phụ nữ nhạy cảm với thuốc.
Thế nhưng nguyên nhân gây ra các hiệu ứng đó thì thật đáng ngạc nhiên. Theo một nghiên cứu từ 2012 thì 83% số phụ nữ Mỹ có sử dụng thuốc tránh thai đều dùng loại thuốc có chứa chất progestin làm từ nội tiết tố nam. Một số nhãn thuốc tránh thai nổi tiếng có thể kể đến là Ortho Tri-Cyclen, Loestrin FE 1/20 và Tri-Sprintec®, bên cạnh những loại thuốc khác.
Nội tiết tố nam mà các thuốc này sử dụng là một loại bà con gần gũi của chất testosterone (một loại hormone sinh dục), được gọi là nandrolone. Là một chất nội tiết tố nam mạnh mẽ (hormone có ảnh hưởng tới sự phát triển của hệ thống sinh sản ở nam giới), nó có thể dẫn tới việc phát triển một số đặc tính nam ở các phụ nữ dùng thuốc.
"Thực tế, có lúc nó còn được dùng làm doping cho nam giới," Belinda Pletzer, nhà thần kinh học nhận thức tại Đại học Salzburg, Áo, nói: Nó giúp phát triển cơ bắp, cho nên rất phổ biến với những người tập tạ và đấm bốc: cựu vô địch quyền Anh hạng nặng Tyson Fury gần đây đã bị treo găng hai năm sau khi có kết quả dương tính với chất steroid này hồi 2015 (Tyson nói rằng chất này có trong cơ thể là do ông ăn thịt của một con heo rừng chưa bị hoạn).
Chúng ta đã biết về các tác dụng phụ này từ hàng thập niên qua: chất progestin đầu tiên từng được sản xuất, gọi là norethindrone (hormone ngừa thai), là chất kích thích tố nam.
Trở lại hồi thập niên 1940, 50 và 60, những phụ nữ có thai đôi khi dùng norethindrone liều cao để chống sảy thai. Nhưng hormone này cũng gây ra một số thay đổi bất ổn trong cơ thể họ.
Người phụ nữ đổ mồ hôi nhiều hơn, lông tóc rậm hơn, và bị mụn trứng cá nhiều hơn. Một số người nhận thấy giọng họ trở nên trầm hơn. Gần một phần năm các bé gái có mẹ từng dùng loại thuốc tránh thai này có cơ quan sinh dục trông như của các bé trai. Một số em trong những bé kém may mắn này thậm chí còn cần phải phẫu thuật.
Ngày nay progestin đã giảm đi nhiều thứ nội tiết tố nam này. Các liều thuốc tránh thai trở nên nhỏ đi nhiều, và các chất hormone thường được kết hợp với các nội tiết tố nữ tổng hợp, nhằm mục đích cân bằng lại hiệu ứng 'nam giới hóa' trong cơ thể phụ nữ.
Nhưng chúng đã gây ra một số phản ứng phụ.
"Những chất progestin này, vốn đã được giảm liều lượng theo thời gian, vẫn liên quan tới cấu trúc hoá học của chất testosterone, bản thân nó vẫn là nội tiết tố nam."
-Regine Sitruk-Ware, bác sỹ chuyên khoa nội tiết sinh sản tại New York-
Theo năm tháng, đã có một số thế hệ progestin khác nhau. Những phiên bản thuốc tránh thai đời đầu hầu như toàn là androgenic (kích thích tố nam), nhưng những phiên bản về sau được làm bằng chất progesterone tổng hợp. Điều này gây nên tác dụng ngược - chúng thường được mô tả là dùng để chữa mụn trứng cá hoặc chứng mọc lông quá nhiều, bởi chúng làm 'nữ tính hoá' người dùng (đồng thời chúng cũng có thể tạo ra những tác dụng phụ không mong muốn do gây mất cân bằng hormone trong cơ thể). Một số ví dụ về các loại thuốc đời sau là Yasmin® và Ocella™.
Nhìn chung, các đời thuốc cũ, rẻ tiền hơn sẽ chứa các nội tiết tố nam, còn các loại thuốc mới, đắt tiền hơn sẽ chứa chất chống nam tính hoá. Vấn đề giá thành có thể là lý do khiến cho chỉ có 17% phụ nữ dùng thuốc ở Mỹ chọn các loại thuốc chống nam tính hoá.
Thuốc tránh thai làm thay đổi cấu trúc não
Trên toàn cơ thể phụ nữ có những cơ quan thụ cảm nội tiết tố nam, đặc biệt là ở các tuyến mồ hôi và các nang tóc, lông, và điều này lý giải lý do vì sao progestin có nội tiết tố nam khiến phụ nữ đổ mồ hôi nhiều hơn, mọc nhiều lông tóc hơn, và bị mụn trứng cá nhiều hơn.
Ở nam giới, các chất androgen tiết ra khi dậy thì được cho là sẽ làm thay đổi cấu trúc não. Điều này cũng đúng ở phụ nữ, khi mà những lượng nhỏ testosterone cũng có thể khiến một số vùng não co lại và một số vùng khác phát triển to ra.
Dựa trên những gì chúng ta biết về sức mạnh của các loại hormone này, thì có vẻ như thật đáng ngạc nhiên khi cho tới gần đây không ai kiểm tra xem các progestin làm từ các hormone nam có gây ảnh hưởng gì không.
"Có rất nhiều nghiên cứu về tác dụng phụ về mặt thể chất," Pletzer nói. "Cũng có những nghiên cứu về tác dụng phụ đối với tâm lý, tình cảm, bởi đó là điều mà các phụ nữ dùng thuốc nói là họ bị ảnh hưởng. Nhưng rất hiếm các nghiên cứu nhìn vào vấn đề não và nhận thức."
Một trong các nghiên cứu đầu tiên như thế mới chỉ được thực hiện hồi tám năm trước, sau khi thuốc tránh thai đã được đưa ra sử dụng cả 50 năm. Vào lúc đó, Pletzer đang quan tâm nghiên cứu việc não phụ nữ thay đổi ra sao trong suốt chu kỳ kinh nguyệt.
Nhưng bà nhận ra rằng bà đã loại những người dùng thuốc tránh thai ra khỏi nghiên cứu của mình, và bà tự đặt câu hỏi tại sao. "Chúng tôi biết rằng các chất steroid mà cơ thể chúng ta tiết ra, như progesterone và testosterone, có tác động lên não. Cho nên tất nhiên là tôi nghĩ là rằng các hormone tổng hợp cũng có tác động," bà nói.
Pletzer từ bỏ ý tưởng ban đầu và thay vào đó đã tiến hành thử nghiệm tác dụng của thuốc. Phụ nữ và đàn ông được cho dùng thuốc tránh thai chứa hormone không thường xuyên, sau đó não bộ của họ được quét scan.
Kết quả thu được khiến bà kinh ngạc. Nó cho thấy một số khu vực não ở các phụ nữ có dùng thuốc trở nên lớn hơn so với những người không dùng. Các khu vực này của đàn ông cũng lớn hơn ở phụ nữ.
Nghiên cứu chỉ được thực hiện trên diện khá nhỏ và không phân biệt giữa các thuốc tránh thai có chứa nội tiết tố nam và có chứa thành phần chống nội tiết tố nam, cho nên Pletzer thận trọng, không dựa quá nhiều vào kết quả thu được.
Nhưng một nghiên cứu khác cho thấy cả hai loại hormone này thực sự đều làm thay đổi hành vi ứng xử của người dùng thuốc.
Hoá ra là các phụ nữ dùng thuốc có chất progestin nội tiết tố nam thì có độ lưu loát khi nói (khả năng nghĩ về những từ mới) thấp hơn. Họ cũng giỏi hơn trong việc nhận dạng các khối lập thể xoay chiều. Điều này hợp lý, bởi nam giới thường được cho là kém hơn phụ nữ chút ít về độ nói năng rõ ràng trong một số trường hợp nhất định và giỏi hơn về nhận dạng hình học.
Các nghiên cứu khác cho thấy phụ nữ dùng biện pháp tránh thai bằng cách uống thuốc thì nhớ tới các câu chuyện cảm động theo cách giống như nam giới - nhớ tới các ý chính thay vì các chi tiết của câu chuyện. Họ cũng không tinh ý trong việc nhận biết cảm xúc của người khác, như tâm trạng giận dữ, đau buồn, hay kinh tởm - giống như nam giới.
Có vẻ như một số loại thuốc tránh thai nhất định đang "nam tính hoá" não của những phụ nữ dùng thuốc. Tuy nhiên, bằng chứng gây kinh ngạc nhất có lẽ lại đến từ một bài nghiên cứu được công bố hồi 2015. Lúc này, Pletzer đã so sánh não của các phụ nữ dùng hai loại thuốc tránh thai với các phụ nữ không dùng thuốc. Một số khu vực trên não của các phụ nữ dùng thuốc có chứa chất progestine chống nam tính hoá đời mới thì lớn hơn so với những người khác.
Điều quan trọng là những thay đổi này dường như ảnh hưởng tới hành vi ứng xử của họ.
Có hai khu vực não bị ảnh hưởng đặc biệt rõ: vùng mặt hình thoi, một khu vực có kích thước bằng hạt đậu, là khu vực xử lý thông tin trên khuôn mặt (từ ảnh bạn bè đến phim hoạt hình), và khu vực hồi hải mã, nơi đóng vai trò nhận biết địa điểm (chẳng hạn như cảnh quan thành phố). Những người phụ nữ này cũng có khả năng nhận diện tốt hơn.
Nhận diện là điều mà phụ nữ thường rất giỏi - ngay cả khi vẫn còn là trẻ sơ sinh - cho nên điều này phụ hợp để lý giải cho các trường hợp uống thuốc tránh thai gây tác động tới não. Trong trường hợp này, các viên thuốc tránh thai có thành phần chống nam tính hoá có thể đã tạo ra hiệu ứng "nữ tính hoá".
Cũng giống như trước, một số khu vực não ở các phụ nữ dùng thuốc có chất chống nam tính hoá cũng to hơn so với người khác, trong đó có những vùng rất giống với não nam giới. Thời gian dùng thuốc tránh thai càng dài thì các vùng đó càng lớn hơn.
Có thể giải thích đơn giản thế này: toàn bộ các loại thuốc tổng hợp đều có chứa chất oestrogen tổng hợp, và đó là chất gây nữ tính hoá. Điều này có nghĩa là ở cùng những người phụ nữ đó, họ có thể chịu tác dụng phụ của cả việc "nữ tính hoá" và "nam tính hoá" cùng lúc lên não.
(2)
Như Pletzer viết vào năm 2014: "trong khi các vận động viên dùng các chất steroid mà ta gọi là 'doping' bị coi là tình trạng lạm dụng thuốc và bị xã hội lên án gay gắt, thì chúng ta lại vui vẻ với việc hàng triệu phụ nữ uống thứ hormone này vào người mỗi ngày, mà có khi uống ngay từ dậy thì cho tới lúc mãn kinh.
Các khoa học gia vẫn chưa biết đích xác các ảnh hưởng mà thuốc tránh thai gây ra với não thì có tác động tới đâu đối với hành vi ứng xử của chúng ta. Nhưng có lẽ nay đã đến lúc chúng ta cần đem vấn đề này ra xem xét.
- (1), (2) chúng tôi lượt dịch và cắt bỏ bởi đó là những luận điểm cá nhân của tác giả mà chúng tôi chưa có được nguồn thông tin chính xác.
- For English: http://www.bbc.com/future/story/20180822-the-birth-control-pill-can-have-male-side-effects
- Tham khảo hầu hết bản dịch từ BBC Tiếng Việt: https://www.bbc.com/vietnamese/vert-fut-45489037